CWTVKS Volume 3

GLOSSARY

GLOSSARY

Ability सामर्थ्यम्

Abnormal विलक्षण; नियमविरुद्ध

Abolish निरस् ; उत्सद् ; उच्छिद्

Absolute कूटस्थ ; केवल

Absorb विलयंकुरू

Absorbed (is) लीयत

Abstract सार ; भाव ; धर्म ; अस्थूल ; सारभाव ; धर्मवाचक ; गुणवाचक

Abstraction पृथक्करणम् ; पृथक्कृतभाव:

Abstraction (mental) मानसः पृथक्कृतभावः

Accent स्वरः

Accompaniment सहायता

Accidental आगन्तुक ; यादृच्छिक ; आकस्मिक ; आहार्य

Accurate याथातथ्थेन ; याथार्थ्य

Acquiscence अनुमतिः

Action क्रिया

Activity क्रियाशीलता, प्रवृत्तिमत्ता; कृतिः

Acutal यथार्थ

Adventure साहसकर्म

Adventure in time काले साहस कर्म

Aesthesis सौन्दर्यबोधः

Aesthetic सौन्दर्यसम्बन्धि

Aesthetic appeal सौन्दर्यप्ररोचना

Aesthetic effect सौन्दर्यफलितम्

Aesthetic faculty सौन्दर्यसामर्थ्यम् ; सौन्दर्यरसन-सामर्थ्यम्

Aesthetic idealism रामणीयक (सौन्दर्य) आदर्शकल्पना

Aesthetic perception सौन्दर्यप्रत्यक्षम्

Aesthetic sense सौन्दर्यज्ञानम् ; सौन्दर्यप्रज्ञा ; सौन्दर्यरसज्ञानम्

Aesthetic touch सौन्दर्यस्पर्शः

Affirmation प्रतिज्ञा ; दृढवचनम् ; दृढोक्तिः ; उदीरणम् ; उदाहारः

Affirmation (self) स्वात्मदृढीकरणम्

Agent साधनम् ; कर्त ; करणम्

Aggrandisement आप्यायनम्

Agnostic अविज्ञेयतावादिन्

Agony तीव्रवेदना

Aim लक्ष्यम्

Allegory गूढाख्यानम् ; गूढार्थाख्यानम्

Ambition उच्छपदवांछा

Amoral नैतिकतटस्थ ; धर्म-उदासीन

Amplitude विस्तारः ; महत्त्वम् ; प्राचुर्यम्

Analysis विवेचना

Analytic विवेचक; विभजक; व्यवच्छेदसम्बन्धिन्

Annul विलुप्

Antipathy विद्वेषः वैरम्

Apathy उदासीनता

Apparent स्पष्ट ; आभास

Appearance प्रतिभास ; प्रतीत ; प्रतिभासमान; दृश्यमान

Appetite स्पृहा

Appreciation बहुमानम् ; गुणग्रहणम् ; गुणरसिकता

Apprehension ग्रहण ; ज्ञानम् ; प्रज्ञानम् ; परामर्शः

Approximation समीपवर्तनम् ; उप-इ-गम्य

Arbitrary अनियन्त्रण ; स्वच्छन्द ; उद्दाम

Ardent तीव्र

Arrangement विन्यसनम् ; रचना

Art कला

Art (fine) ललितकला

Artificial कृत्रिम

Artist कलाकुशलः ; कलाज्ञः

Artistic कलाविधिसम्बन्धिन् ; सुन्दर ; कलासुभग

Artistic aim कलालक्ष्यला ; क. गतिः ; कला. उद्देशः

Artistic creation कलासृष्टि:

Artistic effect सौन्दर्यफलितम्

Artistic intellect कलारसिकबुद्धिः ; कलाज्ञबुद्धिः

Artistic intelligence कलाप्रज्ञा

Artistically sound कलाकौशलपेक्षाया

Artistry कलाचमत्कारः ; कलाकौशलम्

Ascend अधिरोह

Ascent आरोहः ; अधिरोहः

Ascertained व्यवसित ; निरुपित

Ascetic यतिः

Aspects रूपम् ; निरीक्षणम् ; अंशाः ; पक्षाः

Aspiration आकांक्षा

Assimilation स्वीकरणम् ; सात्करणम्

Association संमिलनम् ; संसर्गः ; सङ्गः

Assonance अनुप्रासः; वर्णमैत्री

Atmosphere वातावरणम्

Attention अवधानता

Attraction रागः ; आकर्षणम्

Austere उग्र; कृच्छ

Authentic प्रामाणिक

Authentic perception of things प्रामाणिक (प्रत्यक्ष) वस्तुदर्शनम्

Autocratic अनियन्त्रिताधिकार

Automatic स्वयंचालित (नियंन्त्रित); यन्त्रप्राय

Automatic knowledge स्वयंनियत्रितज्ञानम्

Automatically अन्यनिमित्तानपेक्षम्

Automatism स्वयंनियन्त्रणा

Awakening प्रबोधः

Awareness संज्ञा ; संवित् ; बोधः

Awareness (self-) स्वबोधः

Awareness of things वस्तुबोधः

Background अधारभूमिः ; पश्चात्प्रदेशः

Baffling परामू

Balance तुल्

Balanced सुसंहत

Balanced (ill-) बन्धवैषम्यम्

Balanced (well-) बन्धसमता

Barrier अन्तरायः; प्रत्यूहः

Basic आधारभूत

Beautiful सुन्दर

Beauty सौन्दर्यम्

Becoming सम्भूतिः

Being सत्ता ; सत्त्वः ; सचेतन ; पुरुषः ; भूतम् ; प्राणः ; देहः

Being (active) प्रवर्तकः ; पुरुषः ; प्रवृत्तिमान् पुरुषः

Being (inner) आन्तरः पुरुषः

Being (mental) मनोमयः पुरुषः

Being (outer) बाह्यः; पुरुषः

Being (vital) प्राणमयः पुरुषः

Blank verse अनुप्रासरहितं पद्यम्

Blind grouping अन्धान्वेषणम

Blind necessity अन्धं (अप्रज्ञ) नियतत्वम्

Blunt कुष्ठितः ; मन्द

Borderline सीमान्तः

Break विच्छेदः ; भङ्गः

Bright प्रकाश

Brilliant उज्ज्वल ; तेजस्वि ; भास्वत्

Burdened भाराक्रान्त

Cadence स्वरावरोहः ; आरोह-अवरोहणम्

Catholic सार्वलौकिकः ; उदार; विशाल

Centre केन्द्रम् ; मध्यम् ; प्रधानम् ; स्थानम्

Central मध्यम

Chance

Channel प्रणालिः

Chaos संकुलम्

Character पात्रम्

Charm रामणीयकम्

Charm (imaginative) काल्पनिकचारुता

Charming रमणीय

Cheerful प्रसन्न ; हृष्ट

Circumscribes संवृणुते

Circumspection पर्यवेक्षणं ; पर्यावलोकनम् ; समीक्षाकारित्वम्

Claim स्वीयत्वम्

Clamour आक्रोशः

Clash समाघातः

Classic प्रमाणभूत ;प्रामाणिक

Classicism प्रामाणिकवादः

Clear विशद

Climax पराकाष्ठा ; उत्तरोत्कर्षः

Clouded अप्रकाशीकृत ; कलुषीकृत

Coarse स्थूल ; ग्राम्य ; अश्लील

Coexistence समानाधिकरणम् ; सहवर्तनम् ; समवृत्तित्वम्

Coexistent correlatives समानाधिकरण-इतरेतर-सम्बन्धः

Cognition उपलब्धिः ; ज्ञानम्

Cold आदरशून्य

Coloured (highly) अतीवचित्रित

Colourful रागबहुल

Colours वर्णा:

Comedy हास्यप्रदाननाटकम् ; तोषान्तनाटकम्

Commensurate अनुगुण; अनुरूप

Communion साक्षात् व्यवहारः; सङ्गमः; सङ्गः

Compact घन; गाढ

Compact with निबिड ; सान्द्र

Complementary पूरक ; समोक

Complex बहुल ; श्लिष्ट ; संमिश्र ; जटिल

Complexity of emotions भावशबलता

Composite समनुगत ; समन्वित ; संयोजित

Comprehending (all) सर्वग्राहक ; सर्वव्यापक

Comprehension व्यापकज्ञानम् ; (ग्रहणम्); परिज्ञानम्

Concentration एकाग्रता ; एकत्र समाहरणम्

Concentration (exclusive) अनन्यैकाग्रता

Concept प्रत्ययः; भावना

Conception विभावना ; भावना ; अवधारणा

Conceptual भावनासम्बन्धि

Conclusion उपसंहार :

Concomittant सहचर ; साहचर्यम्

Concord संवदि

Concrete घन ; स्थूल ; धर्मि (गुण) वाचक

Conflict विरोधः ; अभिसंपातः

Confused व्यामिश्र : विप्रतिपन्न

Confusion व्यामिश्रः

Conquest जयः

Conscience हृदयाभ्यनुज्ञानम्

Conscious (ly) बुद्धिपूर्वक

Consciousness चित् ; चिति :; चैतन्यम्

Consciousness (body-) देहस्य चित्

Consciousness (cosmic) ब्रह्माण्डचैतन्यम्

Consciousness (direct) साक्षात् चैतन्यम्

Consciousness (higher) परं चैतन्यम्

Consciousness (individual) व्यक्तिचैतन्यम

Consciousness (inner) अभ्यन्तरचैतन्यम्

Consciousness (intimate) आत्यन्तिक चैतन्यम्

Consciousness (integral) समग्रचैतन्यम्

Consciousness (mental) मनःस्था चितिः

Consciousness (overhead) अधिशिर : चैतन्यम्

Consciousness (physical) शारीरक (भौतिक) चितिः

Consciousness (transcendent) सर्वातीतचैतन्यम्

Consciousness (vital) प्राणस्थचितिः

Conscient सचेतन

Conscient (in-) जड

Conscient (sub-) अधोगतचेतन

Conscient (super-) ऊर्ध्वस्थ चेतन

Conscientious ऋजु ; निर्व्याज

Conscientious execution निर्व्याजनिर्वतन

Consecration निवेदनम् ; पवित्रीकरणम् ; पावनम्

Consent संमतिः

Conservative पूर्वाचारानुसारिन् ; स्थितिसंरक्षक

Constitute निर्मा; संस्था

Construction निर्माणम् ; निर्मितिः ; रचना ; विरचनम्

Construction (mental) मानसिकरचना

Constructive criticism उपकारकविमर्शः

Constructive imagination सर्जनात्मक कल्पनाशक्तिः

Consummation समापनम् ; निष्पत्तिः ; सिद्धिः

Contact सम्पर्क:

Continent आधारः ; आश्रयः

Contradictory परस्परविरुद्ध ; विसंवादि

Contrary प्रतिपक्ष; विपक्ष

Control वशः; अधिकार:

Controlled संयतः ; वशीकृत

Contrast वैलक्षण्यम्

Conversion परिवर्तः ; भावान्तरप्रापणम्

Conviction हृदयाभ्यानुज्ञानम्

Corresponding संवादिन् ; सदृश

Corruption कालुष्यम् ; भ्रष्टता

Cosmic (supra-) विश्वातीत ; अधिविश्व

Cosmic consciousness विश्वज्ञानम् ; सर्वज्ञानम्

Cosmic existence विश्वसत्ता

Cosmic godhead विश्वाधिदेवता

Cosmic ignorance विश्व-अविद्या

Cosmic insensibility विश्वजडता

Cosmic intelligence विश्वचैतन्यम्

Cosmic mind (logos) विश्वमनः

Cosmic movement विश्वगतिः

Cosmic self विश्वात्मन्

Cosmos विश्वम् ; ब्रह्माण्डम् ; जगत्

Covert गूढ ; प्रच्छन्न ; गुप्त

Craft शिल्पकला

Craftsman कर्मकार ; कारु ; शिल्पिन्

Craving लालसा

Creation सृष्टि: ; सर्जनम्

Creative सर्जनपर (समर्थ) ; स्रष्ट ; निर्मातृ

Crisis संकटम्

Critical गुणदोषविचारसम्बन्धि

Critical appreciation गुणदोषरसनम्

Critical faculty गुणदोषविचारसामर्थ्यम्

Critical intellect गुणदोषविचारबुद्धिः

Criticism गुणदोषविचारः

Crude असंस्कृत ; अपक्व

Crudities ग्राम्यताः

Culmination परिसमाप्ति ; अन्तः

Cultivated संवर्धित ; कृष्ट

Dark तिमिरावृत ; अन्धकारावृत ; अस्पष्ट

Decadence अस्तमयः

Decay क्षयः

Decisive निर्णायक

Deep अगाध ; गाढ; गभीर

Deeper law गाढतरो नियमः

Defiance of tradition पारम्पर्यावज्ञा

Definite निष्कष्ट

Definitive निर्णायक ; नियत

Deformed व्यंग ; विकलांग

Degree अंश

Degrees (by) क्रमशः

Delicate कोमल ; सुकुमार

Delicately coloured ललितविन्यस्तवर्ण

Deliverance मोचनम् ; निस्तारः ; उद्धारः

Delivery अर्पणम् ; प्रतिपादनम् ; व्याहरः ; उच्छारणम्

Delusion मोहः

Demand बलात् प्रार्थना ; बलात्कारेण ; प्रार्थनम्

Denial प्रत्याख्यानम् ; प्रति (नि)षेधः

Denoument वस्तु (कथा) निर्वाहणम् ; वस्तुउद्धाटनम्

Dependence अधीन ; आयत्त

Dependent अन्याधीन

Depreciation गुणापकर्षः ; लघूकरणम्

Depths of the abyss अगाधगर्त उदरम्

Depths to the surface आगभीरबाह्यतलम्

Derivative उद्भूत ; व्युत्पन्न

Descent अवतरणम्

Descent (entire) समग्रथावतरणम्

Design संविधानम् ; विधित्सा

Desire वांछा

Desperate निराश

Desperate solution गत्यन्तरभावेण उपपादनम्

Determinate निर्दिष्ट ; नियत

Determinate in character नियतस्वभाव (गुण)

Determinism अन्यनियन्त्रणवादः

Development वस्तुपोषणम्

Development of plot वस्तुरचना

Differentiated विशेषित

Differentiation भेदाभिव्यक्ति

Difficult दुष्कर

Diffuse विक्षेप

Diluted संसर्गतनूकृत

Dimension मानम् ; विस्तारः

Diminished अपचित

Dimmed मन्दप्रभ ; अस्पष्टीकृत

Direct साक्षात् ; प्रत्यक्ष

Directness of speech वागृजुता

Disappearance अन्तर्धानम् ; तिरोधानम् ; अदर्शनम्

Discerning सूक्ष्मदर्शि

Discernment सूक्ष्मदर्शनम्

Discipline शिक्षा ; शिक्षणम्

Disciplined will शिक्षित (विनीत) संकल्पबलं

Discord अपस्वरः ; विसंवादि

Discovery अधिगमः ; अवगतिः उपलब्धिः

Discrimination विवेकः

Discriminative विवेचक

Disequilibrium वैषम्यावस्था

Disfigured विकृताकार ; विरुपीकृत

Distorted विरुपित ; विकृत

Disguise आकारगोपनम् ; छमन्

Disharmony विरोधः; विसंवादः

Disinterested निर्व्याज

Disorder अव्यवस्था ; व्यतिक्रमः

Disparagement अवमाननम्

Disposition प्रवणता

Dissolution प्रलयः ; विलयनम्

Dissolve विद्रुः ; वियुज्

Distinction व्यत्यासः

Distraction विक्षेपः ; व्याकुलता

Divergent विभिन्न

Diverse अनेक ; विविध

Divine ईश्वरः ; भगवान्

Divine (absolute) केवलः ; (अद्वितीय) ईश्वरः

Divine (cosmic) विश्वाध्यक्ष (विश्वभूत) ईश्वर :

Divine (individual) ईश्वरव्यक्तिः ; व्यक्तिरूप ईश्वरः

Division विभजनम्

Domain भूमिः

Domain of being सत्वभूमिः

Domain of intellect विचारभूमिः

Dominant प्रभविष्णु ; प्रबल

Dominated अधिष्ठित ; अध्यासित

Dormant निद्रित : निलीन

Drab नीरस ; नीराग

Drama नाटकम्

Dramatic (melo-) अवरनाटकीय

Dramatic poetry नाटकीयकाव्यम्

Driving force आदान (आकर्षण) बलं (शक्तिः)

Dubious सन्दिग्ध

Dynamic क्रियाप्रवृत्त ; शक्तिमत् ; प्रवृत्तिमत् प्रभाववत् ; ऊर्जस्वि

Dynamic consequences ऊर्जस्वीनि कार्याणि (फलितानि)

Dynamic descent प्रभावत् अवतरणम्

Dynamic movement स्वप्रभावा प्रवृतिः

Dynamic yoga शक्तिमान्योगः ; वीर्यवत् योगः ; प्रवृत्तिमान्योगः

Dynamis प्रवर्तकशक्तिः

Dynamis (diminished) अपचिता (न्यूनीकृता) प्रवृत्तिः

Dynamis (modified) विक्रियगता प्रवृत्तिः

Dynamis (original) मूलभूता प्रवृत्तिः

Dynamism प्रवृतिपूर्णा शक्ति :

Eager लालस ; लोलुप ; अत्यासक्त

Earnest उत्सुक

Ebullient उत्सेक

Eccentric विषमः विपथगामिन् ; उत्क्रान्तमर्यादः;

Ecastasy हर्षावेशः

Effacement उच्छेदनम् ; उन्मूलनम्

Effect फलितम् ; कार्यम्

Effect (aesthetic) सौन्दर्योपयोगि-फलम्

Effect (artistic) कलोपयोगि-फलम्

Effect (emotional) भावोपयोगि-फलम्

Effect (sound) श्रवणोपयोगिफलितम्

Effect (thought) बुद्धयुपयोगिफलितम्

Effective निष्पादक ; सम्पादक; फलोत्पादक

Effective cause निमित्तकारण

Effectuation निष्पादनम्

Ego अहन्ता

Elegance लालित्यम्

Elegant ललित ; सुभग

Element भूतम् ; बीजम् ; अंशः ; मूलवस्तु

Elements महाभूतानि ; तन्मात्राः ; अंशाः

Elementary प्रारम्भक ; निरवयव

Elimination निस्सारणम्

Embodiments गुणाः ; देहबद्धाः ; मूर्ताः

Embracing (all) सर्वाश्लेषक

Emerge निगम् ; निष्क्रम्

Emergence निगमः

Emerging निगच्छत्

Emotion भावः

Empirical अनुभावाधार ; प्रयोगज्ञानमात्र

Ends लक्ष्याणि ; अग्राणि

Energetic तेजस्वि ; प्रतापवत् ; वीर्यवत्

Energism प्राणव्यापारः

Energy तेजः ; प्रतापः ; वीर्यम्

Energy (vital) प्राणवीर्यम्

Englobes गोलवत् आवृणुते

Enigma गूढप्रश्नः

Enlargement विस्तरणम् ; प्रपञ्चः

Enlightenment ज्ञानागमः ; प्रबोधः ; ज्ञानोद्दीपनम्

Entangled संलग्न ; परिलग्न

Enterprise उद्यम ; दुष्करकर्म ; व्यवसायः आरम्भः

Entity सद्भाव:

Entity (independent) स्वतन्त्रसत्ता

Entity (spiritual) आध्यात्मिकसत्ता

Enveloped आवृत

Enveloping आवरक

Environment परिसर ; पर्यन्त ; उपान्त

Epic आदिकाव्य

Epilogue उपसंहारः

Equilibrium साम्यावस्था

Essay व्यासः ; निबन्धः

Essence सारः

Essential सारभूत ; आवश्यक

Ethical धार्मिक ; नीतिविषयक

Ethical ideas धार्मिक-आशयाः

Ethical revolt धार्मिकशासन उल्लंघः

Ethical standard धार्मिकप्रमाणम्

Evasion परिहरणम्

Evil पापम् ; असत् ; अधर्म ; असाधु ; अहित ; अनिष्ट ; अशुभम्

Evolution निष्क्रमणम्

Evolution (physical) भौतिकपरिणामः

Evolution (spiritual) आध्यात्मिकपरिणामः

Evolutionary ascent परिणामक्रमप्राप्तः ; अधिरोहः

Evolutionary form परिणामनिष्पन्नं रूपम्

Evolutionary manifestation पारिमाणिक अभिव्यक्ति:

Evolutionary nature परिणामक्रमवत् प्रकृतिः

Evolutionary transformation परिणामक्रमेण परिवर्तनम्

Evolutionary urge पारिणामिक चोदना

Exaggeration अतिशयोक्तिः ; अत्युक्तम्

Exaltation उन्नयनम् ; उन्नतिः ; उत्कर्षः

Excitation प्रकोपः ; उद्दीपनम्

Excited reception आवेगग्रहणम्

Excited (evocation) आवेग उद्बोधनम्

Execution निर्वर्तनम् ; निर्वहणम्

Execution (careful) सावधान निर्वहणम्

Execution (exquisite) उत्कृष्ट-निर्वहणम्

Execution (neat) शुद्ध (सुनिहित)-निर्वहणम्

Executive निर्वाहक

Existence सत्ता

Existence (mental) मनोमय सत्ता

Existence (physical) अमय (भौतिक) सत्ता

Existence (real & basic) वास्तविक-आधार-सत्ता

Existence (self-) स्वतः सत्ता

Existence (super-conscient) अतिप्रज्ञा-सत्ता

Existence (vital) प्राणमय सत्ता

Expansion विजृम्भणम् ; विततिः ; विस्तृनिः

Experience अनुभवः

Experience (mystic) अतीन्द्रिय (गुप्त) अनुभवः

Experience (normal) सामान्य ; साधारण ; लौकिक अनुभव:

Experience (spiritual) आध्यात्मिक अनुभूतिः

Experience (supernormal) अतिसामान्य ; अलौकिक अनुभूतिः

Experiment प्रयोगः ; परीक्षणम्

Explicit सुप्रकाश ; परिस्फुट

Express (adj.) स्पष्ट ; असन्दिग्ध

Express (verb) वच

Express itself आविष्कृ

Expression आविष्करणम्

Expression (creative self-) सर्जनपरं स्वाविष्करणम्

Expression (self-) स्वात्माविष्कृतिः

Expressive image विवरणक्षमबिंबम् ; भावनाबिंबम्

Exquisite उत्कृष्ट ; उत्कर्षावह

Extension विततिः ; विस्तारः

External tendency बाह्योन्मुखता

Extinction निर्वाणम् ; निर्वापणम्

Extraction सारादानम्

Extravagant अमित

Extrinsic सांसर्गिक

Extrovert बहिर्मुख

Exuberance प्राचुर्यम्

Exuberant प्राचुर्य ; प्रचुर

Exultation प्रहर्षः ; प्रमोदः

Fabricated मिथ्याविरचित

Fact भूतार्थः

Factors अंशाः

Faculty सामर्थ्यम् ; वृत्तिः

Faculty (aesthetic) रामणीयक (सौन्दर्य) ग्रहण-सामर्थ्यम्

Faculty (intellectual) धीसामर्थ्यम्

Faith श्रद्धा

Faith (fire of) श्रद्धाग्निः

Faithful portrayal याथातथ्यन वर्णनम्

Fall पातः

Falsehood अनृतम् ; असत्यम्

Fanatical धर्मोन्मत्त

Fanciful कल्पनोत्पादित ; कल्पनाकल्पित ; मनोरथसृष्ठ

Fancy वितर्कः

Fancy (poetic) उत्प्रेक्षा

Fancy (quaint) विलक्षणवितर्क

Fantastic असम्भवकल्पाक

Fascination मोहनम् ; आकर्षणम् ; वशीकरणम्:

Fashion रीतिः; प्रकार:

Feeling संवेदनम् ; अनुभव :

Felicitous direction उचितसाक्षात्वाम्

Fervent तीक्ष्ण ; सोत्साह

Field क्षेत्रम्

Field (intellectual) विचारभूमिः

Field of endeavour उद्यमभूमिः

Field of existence सत्ताभूमिः

Field of realisation साक्षात्कार (अनुभव) भूमिः

Figure आकारः ; रूपम् ; मूर्तिः ; आकृतिः ; बिम्बम्

Fine सूक्ष्म ; चारू

Flexible नम्य ; नमनशील

Flippant लौल ; चञ्चल ; निस्सार

Fluid द्रव

Force बलम् ; शक्तिः ; सामर्थ्यम् ; प्रभावः ; वीर्यम् ; ऊर्जस् ; प्रतापः

Force (conscious) प्राज्ञं बलम् ; चिच्छक्तिः

Force (Consciousness-) चिच्छक्तिः

Force (creative) सृष्टिशक्तिः

Force (idea-) भावप्रतापः

Force (life-) प्राणशक्तिः

Force (material) अन्नमयशक्तिः

Force of personality मूर्तिबलम्

Forced बलात्कृत्

Forceful शक्तिमत्

Foreground पुरोभूमिः (भागः) (देशः)

Form रूपम् ; आकृतिः ; आकारः

Formal गौण ; आचारानुगुण

Formalism नियताचारानुवर्तनम् ; बाटंकप्रधानम्

Formations घटनाः ; घटितानि; रचनाः

Formations (inspired) प्रत्यवभासिताः घटनाः

Formations (mind-) मानसरचनाः

Formations (sense-) इन्द्रियरचनाः

Formations (supramental) विज्ञानस्य घटनाः

Formative रूपाधानक्षम; रूपाधायक

Formula विधिः ; सूत्रम् ; कल्पः

Formula (cosmic) विश्वविधिः

Formula (physical) भौतिकविधिः

Formula (terrestrial) भूलोकव्यवस्था

Formulate व्यवस्थाप्

Fragmentary खण्डशः ; अपूर्ण ; अंशिक

Freak of nature विकृतिः ; कामचारिता ; चापलम्

Freedom स्वतन्त्रता ; अवशता; मोक्षः

Fresh अभिनव ; नूतन ; प्रत्यग्र

Frivolous लघु ; चपल

Frustrated भग्न ; मोघीकृत

Fulfilment साधनम् ; निर्वाहम् ; सिद्धिः ; निष्पत्तिः

Fulfilment (self-) स्वात्मसिद्धिः

Fulfils साध्नोति ; सम्पूरयति

Full-blooded पुष्ट ; पुष्टियुक्त ; पुष्टिमत्

Fundamental मूलतत्वसम्बन्ध

Fusion विलयनम्

Futility आनर्धक्यम् ; मोघता

Genius प्रतिभानवान्

Glamour विलोभनम् ; व्यामोहः

Global सर्वतोमुख ; विश्वतोमुख

Gloomy उद्विग्न ; विषण्ण ; दीन ; तमोवृत्त ; तिमिरावगुण्ठित

Glorify श्लाघ् ; प्रशंस

Grace चारुता

Graceful चारु

Gradation अनुक्रम

Grades श्रेणी ; क्रम ; परम्परा

Grades of being सत्वक्रमः

Grand गम्भीर ; महत् ; बृहत्

Graphic सुचित्रित

Grief शोकः

Gross स्थूल

Hallucination भ्रमः

Harmonious construction निर्विरोध निर्मितः

Harmonisation समन्वयापादानम् ; सामरस्यसमादानम् ; समन्वयः

Harmonised सामरस्यसम्पन्न

Harmony सामरस्यम् ; स्वरसंगतिः

Heavily गुरुतर

Hedonism भोगतत्परतावादः

Heightened उन्नतिगत (प्राप्त)

Higher पर; उच्च ; उत्तर

Hierarchy उत्तरोत्तर अधिकारवर्ग:

How (the) विधानक्रम

Human terms मनुष्यव्यवहारः

Humanism मानवार्थपारम्यवादः

Humanistic मानुषप्रधान

Humour हास्य

Hypothesis संकेतः; प्रतिज्ञा

Idea भावः; आशयः

Idea-force भावशक्तिः

Ideal लक्ष्यम् ; आदर्श:

Idealism भावसत्यवादः

Idealistic view भावनमयत्वपक्ष

Ideation भावना

Identification अभिज्ञानम् ; अनन्यता निरुपणम्

Identity तादात्म्यम् ; अनन्यता

Idyllic लघुवर्णनपर

Ignorance अविद्या

Ignorance (cosmic) विश्वगता अविद्या

Illimitable अपरिच्छेद्य

Illumine उद्भास्

Illusion माया

Image बिम्बम् ; प्रतिमा ; रूपम्; मूर्तिः

Image (mental) चित्तस्थ (गत) बिम्बम्

Image (poetic) काव्यकल्पितरूपम्

Image (sound) शब्दमूर्तिः

Image (visual) चाक्षुषबिम्बम्

Imaged rendering बिम्बितम् प्रत्यर्पणम् ; प्रतिरूपतया उपकल्पितम्

Imagery कल्पना

Imagination कल्पनाशक्तिः ; कल्पना ; भावना ; उत्प्रेक्षा

Imagination (creative) सर्जनकल्पना

Imagination (objective पराचीनकल्पना

Imagination (spiritual) आध्यात्मिककल्पना

Imagination (subjective) प्रतिचीनकल्पना

Imaginative काल्पनिक

Imaginative charm कल्पनाचारुता

Individualistic व्यक्तिपरता (प्रधानता) सम्बन्धि ; व्यक्तित्वसम्बन्धि

Individuality व्यक्तित्वम्

Indivisible अविभाज्य

Indubitable असंदिग्ध

Indwelling अन्तर्वासि

Inferior अवर

Infinite अनन्त ; अखण्ड

Infinitesimal अनन्तांश

Influence (n) शक्तिप्रसारः

Influence (v) प्रेरय; प्रवर्तय

Informed with उद्भासित

Ineffable अनिर्वचनीय

Inevitable अपरिहार्य ; अवश्यंभावि

Inexpressible अवाच्य

Inherent निष्ठित ; समवेत

Initiation दीक्षा; उपक्रम :; प्रारम्भ:

Innate सहज ; निज ; निसर्गज

Inrush प्रसभप्रवेशः

Insecure सशंक

Inseparable अवियोज्य

Insistence आग्रहः

Insoluble अद्राव्य ; अभेद्य ; अविलयनीय

Inspiration आवेशः ; प्रत्यवभासः

Inspiration (fountain of) आवेशप्रस्रवणम्

Inspired आविष्ट

Inspired (hearing) श्रुतिः

Instinct अशिक्षितबोधः ; सजहप्रवृत्तिः

Instinct with गर्भित

Instinctive अशिक्षितबोधात्मिक

Instrument साधनम् ; उपकरणम्

Integral समग्र

Integrality समग्रता

Intellect घी:

Intellectual धीमय ; धीगत ; धीसम्बन्धि

Intellectual thinking बुद्धिविचारणा

Intellectual (supra-) बुद्ध्यतीत

Intellectuality धीसम्बन्धित्वम्

Intelligence मतिः ; प्रज्ञा ; बुद्धिः ; चैतन्यम्

Intelligence (cosmic) विश्व (ब्रह्माण्ड) गतबुद्धिः

Intelligence (individualised) व्यक्तिभूतचैतन्यम्

Intelligence (limited) परिमितं चैतन्यम्

Intelligible सुगम ; सुबोध ; सुग्राह्य ; सुबोधगम्य

Intelligible (un-) अनुपपाद्य ; अग्राह्य ; दुर्ग्रह

Intense तीव्र ; तीक्ष्ण ; गाढ

Interdependence इतरेतराश्रय

Interest रु चि

Interference परकार्यप्रवेशः

Interlude विष्कम्भकम्

Inderpenetration परस्परान्तप्रवेशनम्

Interplay अन्योन्यविलसितम्

Interpretation अर्थविवरणम्

Interpretative vision विवरण (व्याख्यायक) दृष्टि:

Intervention अभ्यन्तर प्रवेशः (प्रवृत्तिः)

Intimate आत्यन्तिक

Intimation सूचना ; सन्देश ; उपक्षेप

Intrinsic नैसर्गिक

Introspection अन्तरवलोकनम् ; अन्तःपरीक्षणम्

Introvert अन्तर्मुखि

Intrusion अनिष्टप्रवेश

Intuition स्फूर्ति ; अन्तर्ज्ञानम् ; सहजावबोधः ; अन्तस्फुरणम् ; स्वतःस्फुरणम् ; स्वतोबोध; सहजोपलब्धि

Intuitive discernment अन्तः सूक्ष्मदर्शनम्

Intuitive mind स्फुरणात्मकं मनः

Intuitive movement अन्तर्ज्ञानप्रवृत्तिः

Intuitive perception आन्तरप्रत्यक्षम् ; आन्तर्ज्ञानलब्धि-प्रत्यक्षम्

Intuitive seeing अन्तर्ज्ञानदृष्टिः

Involved अन्तर्गत

Involution अन्तर्निधानम् ; अनुप्रवेशः

Involutionary descent अनुप्रवेशनिमित्तं अवतरणम्

Irrational अयुक्तिसिद्ध ; युक्तिविरुद्ध अव्युत्पन्न ; ज्ञानशून्य

Irreconcilable असन्ध य ; परस्पराहत

Irresistible दुर्निवार

Irresponsive उद्वोध अक्षम (हीन)

Imaginative vision कल्पनादृष्टिः

Vitality कल्पनाप्रणवत्त्वम्

Imitative अनुकरण

Immanent अन्तर्यामि

Immediate अनन्तर; तत्क्षण

Immobile अचल

Immoral अधर्म

Immutable अक्षर

Impact संघदृः ; समाघातः

Impartial निष्पक्षपात

Impediment अन्तरायः ; उपरोधः

Imperative आज्ञापक ; आदेशक

Impersonal अपौरुषेय ; निराकार ; भावस्वरूप

Implicit अन्तर्गत ; अवितर्क

Implied अन्तर्गत ; प्रतीत ; उपलक्षित

Implied in the essence of things वस्तुसारांतर्गत

Impression मुद्रणम्

Impulse प्रेरणा ; चोदना; प्रवर्तनम् ; बोधनम्

Impulsion प्रयोदनम् ; प्रोत्साहः

Impulsive साहसशील ; प्रेरणावशित प्रवर्तनपर

Inattention अनवधानता

Incalculable अगण्य

Incident सम्भवः

Incommunicable अव्यवहार्य

Inconceivable अचिन्त्य

Inconscience अचित्

Inconsequential असम्बद्ध

Increasing उपचीयमान

Indefinable अनिर्देश्य

Independent स्वतन्त्र

Indeterminate अनियत

Indicative figures सूचकानि (निर्देश्यानि) रूपाणि

Indispensable आवश्यक

Individual व्यक्तिः ; व्यष्टिः

Ignorance व्यक्तिगता अविद्या

Individualism व्यक्तित्ववादः

Isolation विश्लेषणम् ; पृथक्करणम्

Issue फलम् ; परिणामः ; उत्तरफलम्

Joy हर्षः

Joy and grief हर्षशोको

Justified न्याय्य

Knowledge-will ज्ञानात्मिक शक्तिः

Labour प्रयासः

Labour of speculation विचारप्रयासः

Language of passion भावाभिधायकभाषा

Lapse भ्रंशः ; स्खलनम्

Lapse (recovery from) भ्रंशात् पुनः प्राप्तिः ; स्वास्थ्यलाभ: स्खलितात

Last word अनुत्तरम् वचनम्

Latent निलीन ; अप्रकट

Latest अर्वाचीनतम

Level समतलम् ; समसूत्रः

Life-spirit सारांशगुणम्

Light (adj.) मृदुल ; लघु

Light comedy लघुहास्यप्रधाननाटकम्

Light & shades प्रभाः छायाश्च

Limit अवधि:; परिमितिः

Limitation परिमितत्त्वम् ; परिमितता : परिच्छेदः

Limited परिमित ; परिच्छिन्न

Literateur साहित्यसम्पन्न

Literature साहित्य

Literary साहित्यसम्बन्धि

Literary culture साहित्यव्युत्पन्नता

Literary taste साहित्यरुचि

Lively उल्लसित

Logic of the process युक्तिनियमित क्रमः

Logical conclusion युक्तिनियमितनिगमनम्

Loose शिथिल ; विरल

Lucid शोभन ; उज्ज्वल; प्रसन्न; विशद

Luminous भासुर ; दीप्रिमत् ; उज्ज्वल ; प्रकाश

Luxuriant अतिस्फीत ; अतिसमृद्ध

Lyric गीतकाव्यम्

Lyrist गीतकविः

Magnificent महाप्रभ; महाप्रताप

Magnified उपचित ; बृहित ; स्फीत

Mainspring आधारभूततन्त्रविशेषः

Majestic उज्ज्वल ; अतिप्रौढ

Major भूरि ; गुरु

Manifest (v) विशदीकृ; व्यञ्ज; प्रकाश

Manifest (will to) अभिव्यञ्जनसंकल्पः

Manifest विस्पष्ट

Manifestation अभिव्यक्तिः

Manifestation (withdrawal from) अभिव्यक्तः निवृतिः (निवारणम्)

Manifested अभिव्यक्तम्

Manifested Existence अभिव्यक्ता सता

Manner आचारः

Many-sided बहुमुख ; बहुपक्ष

Margin तटम् ; प्रान्तवतिन्

Mask वर्णकः ; वर्णिका

Masked कपटवेशिन

Material force भौतिकशक्तिः ; जडशक्तिः ; अन्नमयशक्तिः

Material inconscience भौतिकजडता

Material world भौतिको लोकः

Matter जड: ; अन्नम् ; भौतिक ; भूतम् ; भूतसंघात

Measure मात्रा

Mechanical यन्त्रप्राय

Mechanical law यन्त्रप्रायनियतिः

Medium द्वारम् ; मध्यवर्ति

Melancholy साधनम् ; मार्गः चिन्ताकुल ; दीनमन ; वैमनस्य ; सदा विषदिन्

Melody माधुर्यं ; स्वरबलम्

Mental मानस ; मनोमय

Mental Abstraction मानसं भावमात्रम्

Mental construction मनोनिर्माणम्

Mental idealism मानसि आदर्शकल्पना

Mental image चित्तस्थितरूपम्

Mental man मनोमयो मनुष्यः

Mentality मनोभावः

Mentality (inferior)) अवरमनोभावः

Mentality (normal) साधारणमनोभावः

Mentality (physical) भौतिकमनोभावः

Metaphysician परमार्थविचारकः

Method प्रकारः; उपायः ; मार्गः

Metre छन्दस्

Mind (bent of) मनः प्रावण्यम्

Mind (higher) परं मनः

Mind (higher reaches of) मनसः उत्तरभूमयः (विस्ताराः)

Mind (illumined) सप्रकाशं मनः

Mind (intellectual) बुद्धिरूपमनः

Mind (intuitive) स्फूर्तिमनः

Mind (over-) अधिमनस्

Mind (spiritual) आध्यात्मिकमनः

Mind (super-) विज्ञानम्

Mind stuff मनोवस्तु

Minor कनीयस् ; लघु ; अल्प

Misery क्लेशः ; वेदना

Misfortunes अनर्थाः

Mixed मिश्रित

Mobile चल

Modern आधुनिक

Modified रूपान्तरम् प्रापित (परिणमित)

Momentary क्षणिक

Mood दशा ; मनोभावः

Moral धर्म्य : नैतिक

Moral idealism नैतिक आदर्शकल्पना

Morbid विकृत ; दूषित ; उद्भ्रान्त

Motif (motive) उद्देशः

Motor चालक

Mould (n) आकारः ; रूपम्

Mould (v) संस्कृ

Moulding संस्करणम् ; रूपरचना

Movement चालिता; गतिः; चलनम्

Movement (complex) संमिश्रो गतिविशेषः

Movement of manifestation अभिव्यक्तेर्गतिः

Multiform बहुलरूप

Mutable विक्रियाक्षम ; अस्थिर; क्षर

Mutation विक्रिया ; चांचल्यम्

Mute मूक

Mutual modification अन्योन्यविक्रिया (परिणामः ; परिवर्तनम्)

Mutuality इतरेतरभावः

Mystic गूढदर्शिन् ; गूढार्थवादि

Mysticism गूढार्थवादः ; गूढदर्शनसमय:

Mysterious गहन ; गुह्य ; रहस्य ; दुर्बोध

Natural सहज ; स्वाभाविक ; अकृत्रिम

Neat शुद्ध ; सुनीत

Negation प्रत्याख्यानम् ; निषेधः; प्रतिषेधः ; नेतिवचनम्

Negative aspect अभावपक्ष

Negative line व्यतिरेकपद्धतिः

Negative term अभावार्थक

Nescience अविद्या; माया

Norm प्रमाणम्

Normal सामान्य; साधारण; यथाक्रम

Normal reach साधारण अधिगम

Normative प्रमाणविधायक ; प्रमाणाधायक

Notion प्रत्ययः ; प्रतीतिः

Novel (adj) नवीन

Novel (n) आख्यानम्

Nullify निमृज् ; अवविलुप्

Objective पराक्; विषयगत

Objective knowledge पराचीनं ज्ञानम्

Objective observation पराचीनपर्यवेक्षणम्

Obscurantist प्रकाशनविरोधि

Obscure तमस्विन् ; निष्प्रभ ; अप्रसिद्ध ; अविज्ञात

Obscured तमोवृत ; नष्टप्रकाश

Observation निर्वर्णनम् ; पर्यवलोकनम्

Obstacle प्रतिष्ठम्भः; विधातः

Obstructed निरुद्ध ; प्रतिरुद्ध ; प्रतिबद्ध

Obstruction प्रतिरोधः ; प्रतिबन्धः

Occult गहन ; गूढ

Oddity लक्षण्यम् ; असंगतत्वम् ; असाधारणत्वम्

Opening उन्मीलनम् ; विकसनम्

Operation कार्यम् ; प्रवृत्तिः ; व्यापारः

Opposite प्रतिद्वंद्वि ; विरुद्ध

Opposition प्रत्यवस्थानम्

Optimism स्वन्तवाद

Optimistic स्वन्तप्रवणता

Opulence समृद्धिः ; श्रीमत्

Order क्रमः ; परिपाटि: ; विधिः ; नियमः

Organ इन्द्रियम् ; करणम्

Organic प्राणवत्

Organic growth प्राण्यभिवृद्धिः

Orgainse विन्यस् ; व्यवस्था

Organism प्राणिः ; अवयवः

Orientation निर्देशः ; दिशान्तरप्रवर्तनम्

Original आदिम : मौलिक

Origination उद्भवः ; उत्पादनम्

Ornamental आलंकारिक

Orthodox शिष्टाचारानुसारिन् ; सम्प्रदायानुरोधिन्

Outcome पर्यवसानम्

Outflowing उत्सवः

Outline स्थूलवर्णनम्

Outlook अवेक्षा

Outpouring उत्सर्गः

Outward बाह्य

Outward instrument बाह्योपकरणम्

Out-of-the-way असाधारण

Overborne अभिभूत

Overhanging ऊर्ध्वं लम्बमान

Overwhelming आक्रमण ; आकुलीकरण ; अभिभूत

Overt स्पष्ट ; व्यक्त

Pain दुःख

Paradox असत्याभासः ; अयुक्ताभासः

Partial असंपूर्ण ; आंशिक ; पाक्षिक ; पक्षपाति

Partner भागहारः

Passion रागः; भावः

Passionate रागोद्रिक्त; राजस

Patent प्रकट

Pathos करुणा

Pathos (exciting) करुणावह

Pattern प्रतिमानम्

Percept प्रत्यक्षप्रतिपत्तिः

Perception प्रत्यक्षम्

Perceptual प्रत्यक्षप्रतिपन्न

Perfection सिद्धिः ; परिपूर्तिः

Permanent participation शाश्वतः सहभोगः

Person पुरुषः

Personal पुरुषविशेषगत ; पुरुष-सम्बन्धि ; साकार

Personality आकृतिः ; मूर्तिः

Personality (divine) देवताव्यक्तिः (मूर्तिः) ; ईश्वरस्य मूर्तिविशेषः

Personality psychic चैत्यमूर्तिः

Personality (force of) मूर्तिबलम्

Perspection याथातथ्यन वीक्षणम्

Pervading व्यापि

Pervasive व्यापक

Perverse वाम ; कुटिल ; विपर्यस्त; विपरीत

Perversion विपर्यासः ; विपर्ययः ; विकृतिः

Perverted विकृत ; विपर्यासित

Pessimism दुरन्तवाद

Pessimistic दुरन्तप्रवणता

Phenomenal व्यावहारिक

Phenomenon सम्भवः; व्यवहारः

Physical भौतिक

Picturesque चित्रितप्राय

Plan युक्तिः ; उपायः

Planes भूमिकाः

Plastic इष्टाकृतिक्षम

Play नाटकम्

Play of individuality व्यक्तित्वविलासः

Play-wright नाटकरचयितृ

Pleasure & pain सुखदुःखे

Plenitude बाहुल्यम् ; प्राचुर्यम्

Plot वस्तु

Plunge गाढमज्जनम्

Poetic images काव्यकल्पित रूपाणि (आकृतयः)

Poetic&artistic intelligence काव्यकलारसिकप्रज्ञा

Poignant तीक्ष्ण; निशित

Poise भारतुल्यता

Poles अवधि:

Portrayal आलेखनम् ; वर्णनम्

Pose (n) प्रदर्शनभंमिः; निरुत्तरीकरणम्

Possession प्राप्तिः ; लाभ:

Possession of truth सत्यलाभः

Positive aspect भावपक्षः

Positive line अन्वयपद्धतिः

Possible साध्य

Potential (adj.) शक्तिगर्भ (गर्भित)

Potential (n) शक्तिगर्भः

Power बलम् ; शक्तिः ; प्रभावः

Power (dynamic) वीर्यवत् शक्तिः

Powerful बलवत् ; शक्तिमत्

Practical application आचरण (योग्य) प्रयोगः

Practical view व्यवहारदृष्टि:

Pragmatic व्यवहार्यतासम्पादक अनुष्ठान (आचरण) योग्य

Precarious अनियत ; अनिश्चित ; संशयग्रस्त

Precipitation सन्निपातः; सहसा पातनम् साहसिकम् पातनम्

Precise नियत ; याथातथ्य

Preoccupy निमज्

Prescription विधः; योगः; कल्पः

Presence उपस्थितिः

Presence (central) मुख्य उपस्थितिविशेषः

Presentation प्रदर्शनम्

Pressure संपीडनम् ; संघट्टः

Pretty शोभन; कमनीय

Primary आदिम ; मुख्य

Probable सम्भाव्य

Procedure विधि :; व्यवहारः

Process विधिः ; विधानं ; रीतिः ; पद्धतिः ; अगाध ; गहन ; सूक्ष्म ; गाढ

Profound दुर्ग्रह ; गभीर ;

Prohibition निषेधः ; प्रतिषेधः

Projection प्रलम्बता; आभोगः; उत्सेदः उदग्रता ; निर्योहक्षेपः

Prologue प्रस्तावना

Promise (full of) भाव्यभ्युदयसूचक (द्योतक)

Promising वर्धिष्णु

Promptings प्रबोधनानि

Proportion प्रमाणम् ; परिमाणम्

Proportioned प्रमाण (परिणाम) अनुगुण (अनुरूप)

Prospect दृग्गोचर

Psychic being चैत्यः

Psychic transformation चैत्यपरिवर्तनम्

Psychic will चैत्यसंकल्पः

Psychologist अन्तःकरणतत्त्वज्ञ

Psychology अन्तःकरणशास्त्रम्

Push प्रक्षेप

Radical समूल ; आमूलम्

Range विस्तारः

Ratiocination तर्कः

Rapture प्रकर्षः ; आत्मानन्दः

Reaction प्रतिव्यापारः

Real परमार्थ

Real idea सत्यरूपात्मकभावः

Realisation साक्षात्कारः

Realisation (psychic) चैत्यसाक्षात्कारः

Realisation (spiritual) आध्यात्मिकसाक्षात्कारः

Realisation (static) नैश्चल्यसाक्षात्कारः

Realise साक्षात् कृ

Realism विषययाथार्थ्यवादः (वास्तववादः)

Realistic तद्रूपतासम्पादक ; याथार्थ्यसम्पन्न

Reality सत्यम्

Reality (inneffable) अनिर्वचनीयम् सत्यम्

Reality (primary) आदिसत्यम्

Reason बुद्धिः ; हेतु;

Reason (enquiring) विचारणा बुद्धिः

Reason (logical) तार्किकबुद्धिः

Reason (limitation of) बुद्धेर्मितत्त्वम्

Reason (supra-rational) विचारातीत बुद्धिः

Receptive ग्रहणसमर्थ

Reconciling vision संघटनदृष्टि : ; विरोधपरिहारः

Reflective thought पर्यालोचनमतिः

Refusal प्रत्याख्यानम् ; निराकरणम्

Regions भूमयः ; प्रदेशः ; विषयः; देश:

Rejection निषेधः ; निरसनम् ; प्रत्यादेशः

Relative सापेक्ष ; सम्बन्धाश्रय (श्रित); अकेवल ; अन्यसापेक्ष

Remoulding पुन रूपादानम् ; आकृतिसंस्करणम्

Represents निरूपयति

Representations निवेदनानि; प्रदर्शनानि; प्रतिरूपाणि; निरूपणानि

Representative प्रतिनिधि

Repulsion विरागः ; निस्सारणम्

Reserve strength मूलबलम्

Resistance प्रतिरोधः ; प्रतिबन्धः

Resplendent समुज्ज्वल

Response उद्बोधः

Responsive उद्बोधक्षम

Resurgent उत्तरङ्गित

Restrained निगृहीत ; अवरुद्ध

Restricted नियत ; नियन्त्रित ; निबद्ध

Retrospect सिंहावलोकनम्

Revelation प्रकाशनम् ; श्रुतिः

Revealing speech रहस्यविवरणवाक्

Revelatory प्रकाशक

Revelatory constructions प्रकाशकरचनाः (निर्मितयः)

Revelatory vision प्रकाशकदर्शनम्

Reverse प्रतिलोम ; विपर्ययः

Revolt against tradition सम्प्रदाय-उल्लंघनम्

Revolutionary स्थितिपरिवर्तन

Revolutionary urge परिवर्तनप्रचोदना

Rhyme अनुप्रासः

Rhythm लयः

Rhythmic लयानुगत

Riddle प्रहेलिका

Rigid कठिन ; दृढ

Rigidity अधृष्यता

Rigorous कठिन ; अशिथिल ; दृढ ; निष्कष्ट

Robust वीर्यवत्

Romance अद्भुतकल्पना

Romantic अद्भुतप्रधान

Romanticism अद्भुतप्रधानसाहित्यसमय

Rudiment मूलम् ; मूलतत्त्वम् ; बीजम्

Rudimentary प्राथमिक; मौलिक

Rupture भंग; विच्छेद

Sad दुःखित

Satire आक्षेपगर्भ

Scale सोपानक्रमः

Scale of consciousness चैतन्यक्रमः

Scale of sounds स्वरक्रमः ; स्वरावरोहक्रमः

Scepticism नास्तिकता

Scheme उपायः; कल्पना; प्रयोगः

Scope भूमिः ; अवकाशः

Scrupulous धृढ ; श्रद्धायुक्त ; अनुल्लंघ्य

Sectional भागयुक्त ; परिच्छेदयुक्त

Segmentation विच्छेदः ; खण्डनम्

Selective उद्धृत ; संग्रहीत ; न समस्त

Self आत्मा

Self (cosmic) विश्वात्मा

Self (external) बाह्यात्मा

Self (personal) प्रत्यगात्मा

Self (static) निश्चल आत्मा; अक्षर आत्मा

Self (subliminal) गूढ आत्मा

Self (vast, static & silent) बृहत् अक्षर अकर्तृ आत्मा

Self-abnegation आत्मत्यागः

Self-affirmation स्वात्मदृढीकरणम्

Self-assertion दृढोक्तिः ; स्वप्रतिपादनम् ;

Self-conscious स्वसंवेदनम् (स्वप्रतिज्ञानम्

Self-consciousness चित्

Self-contained स्वान्तर्गत

Self-delight स्वानन्द

Self-determining स्वनिर्णायक; स्वनियमन

Self-discovery स्वात्मप्रतिपत्तिः

Self-effective स्वसमर्थ ; स्वनिष्पादक ; स्वसम्पादक

Self-effectuation स्वनिष्पादनम् ; स्वसम्पादनम्

Self-effacement अहंकार उच्छेदनम्

Self-executing स्वात्मनिर्वाहण

Self-existence सत्

Self-existent स्वयम्भु ; स्वतः सत्ता

Self-expression स्वाविष्करणं

Self-extension स्वात्मविस्तरम्

Self-formation स्वव्यवस्थापनम् ; स्वरूपेण रचना

Self-knowldege स्वबोधः

Self-lessness स्वार्थत्यागः

Self-possession आत्मलाभः; आत्मवशः

Self-revelation स्वात्मप्रकाशनम् ; स्वतः प्रकाशनम्

Sensation संवेदनम्

Sense बुद्धिः ; प्रज्ञा ; इन्द्रियम्

Sense (aesthetic) सौन्दर्यप्रज्ञा ; सौन्दर्यरसज्ञानम्

Sense (spiritual) आध्यात्मबुद्धिः (सौन्दर्यरसग्राहि

Sense organ इन्द्रियम्

Sensitive तीव्रसंवेदनवत्

Sensory संवेदक ; ग्राहक

Sensual विषयसम्बन्धि ; भोगसम्बन्धि

Sensuous इन्द्रियार्थसम्बन्धि (इन्द्रियसम्बधि

Sensuous imagery इन्द्रियार्थसम्बोधकबिम्बाः

Sensuous poetry इन्द्रियार्थप्रज्ञोचनकाव्यम्

Sentient चेतनः

Sentient (in-) अचेतन

Sentient (dimly) मन्दचेतन

Sentient (half-) ईषचेतन

Sentiment रागः; भावः

Sentimental भावरतः ; भावासक्तः ; रागरत

Sentimentality भावरतत्वम् (रागासक्त

Sentimentalism रागासक्तिवादः ; भावासक्तिवादः

Separation वियोजनम् ; भेदनम्

Separative विच्छेदक; वियोजक

Series परिपाटि: ; परम्पराः; पंक्तिः ;

Series (horizontal) दिगन्तसमपरम्पराः (आनुपूव्यम्

Series (vertical) लम्बरूपपरम्पराः ; ऊर्ध्वायः परम्पराः

Serious गुरुत्वर्भित ; अनुपेक्ष्य

Serious topic गुर्वर्थ

Set दृढ

Severe कठिन ; उग्र

Shadow छाया

Shallow गाध ; अनिम्न

Stock आघातः संघट्ट

Significant अर्थवत् ; साकूत

Simple सरल ; केवल ; सामान्य

Sincere ऋजु ; निष्कपट ; अमाय

Sincerity of speech आर्जवं वाचः

Skill कौशलम्

Slack मन्द ; शिथिल

Snare जालम्

Soliloquy स्वगतम्

Sombre मन्दप्रभ

Soul जीवः ; आत्मा

Soul (desire-) ईषणात्मको जीवः; इच्छामयः पुरुषः

Sound effects शब्दकार्याणि ; शब्दफलितानि

Sound images शब्दमूर्तयः

Specious आपातरमणीय

Speculation अप्रवर्तको विचारः; काल्पनिको विचारः;

Spirit पुरुषः ; चेतनः ; आत्मा

Spiritual आध्यात्मिक

Spiritual consciousness आध्यात्मिकज्ञानं (चित्)

Spiritual development आध्यात्मिक-अभिवृद्धिः

Spiritual discipline आध्यात्मसाधनम्

Spiritual dynamis आध्यात्मिकः प्रवृत्तिमान् बलविशेषः

Spiritual experience अध्यात्मिक-अनुभवः

Spiritual mind आध्यात्मिक-मनः

Spiritual power आध्यात्मिकप्रभावः ; (विभवः) (शक्तिः) (सामर्थ्यम्)

Spiritual realisation आध्यात्मिक-साक्षात्कारः

Spiritual sense आध्यात्मबुद्धिः

Spiritual transformation आध्यात्मिकपरिवर्तनम्

Spiritual urge आध्यात्मिकप्रेरणा

Spiritual view आध्यात्मिकदृष्टि:

Spirituality आध्यात्मिकता

Spirituality (dynamic) शाक्तिमत् प्रवृत्तिमत् आध्यात्मिकता

Spirituality (introspective) अन्तःप्रेक्षक-आध्यात्मिकता

Spirituality (kinetic) विजृम्भितशक्ति आध्यात्मिकता

Spirituality (objectivised) गोचरकृता आध्यात्मिकता

Splendid सुशोभ ; सुप्रभ ; शोभमान ; प्रभावत्

Splendour प्रभा; शोभा ; प्रभावः

Spontaneous स्वतःप्रवृत्त (प्रवर्तमान); अयत्नप्रवृत्त ; स्वेच्छातः प्रवृत्त

Spontaneous knowledge निमित्तानपेक्षं ज्ञानम् ; स्वेछातः

Sprightly सोल्लास ; उल्लसित (सिद्धं ज्ञानम्

Stabilise स्थिरीकृ

Stable स्थिर

Stage of evolution परिणामक्रम (दशा)

Stairs in the ascension of mind मानसाधिरोहसोपानानि

Standard प्रमाणम्

Standpoint पक्षः

Starting point आरम्भस्थानम्

Static निश्चल ; निवृत्तिमत्

Status पदवी ; पदम् ; स्थितिः

Stimulant उद्दीपनवस्तु

Stimulation उद्दीपनम्

Stimulus उद्दीपनम् ; उद्दीपकसामग्रिः

Strained आयासित

Strenuous सोद्यम ; अविश्रान्त

Stress (accent) स्वरितम्

Stress (pressure) भार; गुरुत्व; बलम्

Strife विवादः ; कलिः

Ştriking characteristic विशिष्ठगुणः

Striking colours प्रबलरागाः

Structure बन्धः ; रचना

Struggle प्रयासः ; युद्धम्

Stuff वस्तु ; द्रव्यम्

Style शैली; रीतिः

Style (emotional) भावमयी शैली

Style (imaginative) कल्पनाप्रधानशैली

Style (intellectual) धीप्रचुरा शैली ; मतिप्राचुर्यवती शैली

Style (laboured) क्लिष्टाशैली

Style (ornamental, rhetorical) आलंकारिक शैली

Style (perfection of) रीतिनिर्दोषता ; निर्दुष्टा शैली

Style (chiselled perfection of) शिल्पितप्रायरीतिः सिद्धिः

Style (rough, rugged) कर्कशरीतिः

Style (simple) निराडम्बरा (निवशिष्टा, सामान्या,

Style (vigorous) प्रबलरीतिः (केवला) रीतिः

Style (smooth) मृदुलरीतिः

Style (vital) प्राणवती शैली

Subject विषयः ; प्रकरणम्

Subjective अन्तर्मुख ; विषयिगत ; प्रत्यक्

Subjective approach प्रत्यग् दृष्टिः

Subjugation दमनम्

Sublimation उत्कर्षणम् ; उन्नति प्रापणम्

Sublime अत्युत्कृष्ट

Submerged निमग्न

Submission वशता ; अनुवर्तनम्

Subordinate अप्रधान ; अमुख्य ; गौण ; अन्यायत्त

Substance तात्पर्य ; वस्तु ; द्रव्यम्

Substance of nescience अविद्यास्वरूपम्

Substance of supercon-science विज्ञानसामग्रिः

Succession अनुक्रमः ; परम्परा ; आनुपूर्व्यम्

Successive अनुक्रमशः

Suffering दुःखानुभवः

Suffused with परिप्लुत ; आप्लुत

Suggestive सूचक ; व्यंजक ; द्योतक ; गमक

Superconscient अधिप्रज्ञाचैतन्यम् ; अधिप्रज्ञम्

Superconscient cosmic mind प्रज्ञातीतब्रह्माण्डमनस्

Superficial बाह्य ; बहिस्थ ; उपरितल ; बाह्यतल;

Superficial play बहिर्व्यापारः (बहिस्तल

Superficial response स्थूल उद्वोधः

Supernormal अतिसाधारण ; अलौकिक

Supervision गोपनम् ; निग्रहम् ; नियन्त्रणम्

Supra-intellectual way बुध्यतीतः उपायः (मार्गः)

Supra-physical भूलोकातीत

Supreme truth परमम् सत्यम्

Surface तलम् ; पृष्टम्

Surge कल्लोलः

Symbol संज्ञा ; संकेतम्

Symbolic सांकेतिक

Symbolism सांकेतिकपद्धतिः

Symmetrical shape सौष्ठवसम्पन्न-आकृतिः

Symmetry सौष्ठवम् ; अवयवसंगतिः

Sympathy समसंवेदनः

Synthesis संयोजनम्

Synthetic संयोजक ; संयोग-संबन्धिन्

System पद्धतिः; रीतिः ; शास्त्रम् ; व्यवस्था ; विन्यासः ; व्यूहः

System of thought शास्त्रविशेषः

Systematic क्रमानुगत ; यथाक्रम

Systematise व्यवस्थाप्

Tact प्रयोगः

Talent बुद्धिः ; बुद्धिकौशलम्

Taste अभिरुचिः

Technician कलातन्त्रवित् ; परिभाषावेदिन्

Technique परिभाषा ; क्रियातन्त्रम् ; कल्पतन्त्रम्

Temper शीलम्

Temperament भावः; स्वभावः

Temptation प्रलोभनम् ; आकर्षणम्

Tendency उन्मुखता

Tentative तात्कालोपयुक्त; परीक्षानिमित्तक

Term पदम् ; शब्दः

Terms of consciousness ज्ञानवाचकाः

Terms of duality (in) द्वन्द्वभावेन

Terrestrial level भूतलम्

Theatrical रङ्गस्थलीय

Theme वस्तु; विषयः

Theory of things प्रदार्थविषयकं कल्पनामूलं मतम्

Thought-effects धीवृत्तिफलितानि

Total समस्त; सकल

Totality साकल्यम्

Totality of effect फलसमग्रता

Tragedy विषादान्तनाटकम्

Training विनयनम् ; अभ्यासः

Transcendence सर्वातीतता

Transcendent सर्वातीतम्

Transcription लेखनम् ; प्रतिशेखः

Transfer स्थानान्तरप्रापणम्

Transform परिणम्

Transformation परिणामः ; रूपान्तरेण परिवर्तनम्

Transient विनश्वर

Transition संक्रमः; परिवर्तः

Translation अनुवादः ; भाषान्तरेण विपरिणामः

Transmission प्रापणम्

Transmutation परिवर्तनम्

Trenchant तीक्ष्ण ; गाढ ; निशित ; खण्डित

Trend of thought मनोगतिः

Trivial अल्प; लघ्वर्थ

Truth सत्यम्

Truth (cosmic) विश्वसत्यय

Truth (divine) ऐश्वरं सत्यम्

Truth (dynamic) शक्त्यात्मकं सत्यम्

Truth (static and immutable) निश्चलाक्षरं सत्यम्

Truth-consciousness सत्यात्मकचैतन्यम्

Truth-feeling सत्यसंवेदनम्

Truth-sense सत्यप्रज्ञा ; सत्यबुद्धिः

Truth-sight सत्यदृष्टिः

Truth-thought सत्यग्राहिबुद्धिः

Truth-vision सत्यदर्शनम्

Truthful सत्य

Truths (half-) असमग्रसत्यानि

Turn of fate देवस्यगतिः

Type आदर्शः ; प्रतिमानम्

Ulterior पर; उत्तर

Ultimate पर; परम ; अन्तिम

Ultimate truth पर ; परम् सत्यम्

Uncertain सन्दिग्ध

Unchanging अविक्रिय

Underlying आधारभूत

Undecipherable स्पष्टीकरण -अक्षम

Unfolding विकार; विवरण

Unideal आदर्शदूर

Uniform एकरूप

Uninspired आवेशशून्य

Unitarian एकेश्वरवादः ; एकत्ववादः

Unintelligible दुर्ग्राह्य

Unity एकत्वम् ; एकभावः

Universe विश्वम् ; ब्रह्माण्डम्

Universal सार्वलोकिक; विश्वसम्बन्धि

Universal forces समष्टिशक्तयः

Universal life विश्व (समष्टि, सर्व) प्राणः

Universalise समष्टि कृ

Universality सार्वलोकिकत्वम् ; सर्वगतत्वम्

Universe विश्वम् ; समष्टिः

Universe (beyond the) विश्वातीत

Unrolling अपावरणम्

Unsurpassed intensity अनुत्तमगाढता (तीव्रता)

Unvariable अविभेद्य

Upsurge उत्तरंग

Urge प्रेरणा ; चोदना ; प्रचोदना ; अपरिहार्यप्रवर्तनम्

Urge (evolutionary) परिणामक्रमचोदना

Urge (spiritual) आध्यात्मिकप्रचोदना

Urge to manifest अभि व्यक्त्यर्थं अपिरिहार्यचोदना

Urge towards victory विजयोत्मुखी चोदना

Utilitarianism पुरुषार्थपारम्यवादः

Vague अस्पष्ट

Valuation मूल्यनिर्णयः ; मूल्यनिरूपणम्

Value अर्थः ; मूल्यम्

Value (emotional) भावप्रयोजनम्

Value (thought) धीवृत्तिप्रयोऽजनम्

Values (higher) परे अर्थाः

Values (lower) अवर (अपर) अर्थाः

Vast विपुलम्

Vehicle वाहनम्

Vehement प्रचण्ड

Vehement response उग्र-उद्बोधः

Veil तिरस्करणम् ; अवगुण्ठनम्

Veil (transparent) प्रकाशभेदयतिरस्करणम्

Veiled (half-) अपूर्णाच्छादित

Verge प्रान्तः

Vertical लम्बरूपः

View दृष्टिः

Viewpoint पक्षः ; दृष्टिः

Vigorous प्रबल ; वेगवत्

Vigour प्राबल्यम्

Violences चण्डताः

Violent passions उद्रिक्तभावाः

Virile वीर्यवत्

Vision दर्शनम् ; दृष्टि:

Vision (creative) सर्जनदृष्टिः

Vision (field of) दृग्पथः ; दृग्गोचरः

Vision (imaginative) कल्पनादृष्टिः

Visual images चाक्षषबिम्बाः

Vistas of thought धीवीथयः

Vital प्राणिक ; प्राणमयः ; प्राणप्रेरित ; प्राणप्रधान ; जीवितप्रधान

Vitality प्राणतत्त्वम्

Vivid परिस्फुट

Vogue व्यवहारः; प्रचारः

Voluntary यादृच्छिक

Vulgar नीच ; ग्राम्य ; अश्लील

Warmth आदरः; सादरता

Why (the) हेतुः ; प्रयोजनम्

Will संकल्पः

Will of the cosmic divine विश्वेश्वरेच्छा

Will of the transcendent divine सर्वातीत-इश्वरेच्छा

Wit बुद्धिकौशलम् ; धीचातुर्यम्

Withdrawal प्रतिसन्तारणम् ; प्रत्याहरणम्

World (material) जड (भौतिक, अन्नमय) लोकः

World-formula (mental) मनोलोकव्यवस्था : मनोलोकविधि:

World-formula (physical) भूलोकव्यवस्था ; भूलोकविधिः

World-formula (vital) प्राणलोकव्यवस्था ; प्राणलोकविधिः

Zeal उत्साहः

Zone मण्डलम्

Zones of darkness अन्धकारभूमयः